DÖRT KAPI – KIRK MAKAM

DÖRT KAPI – KIRK MAKAM Dört kapı, Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat kapılarıdır. Her kapının on makamı vardır. Dört kapının Kur’an’daki yeri ise şöyledir: Ey insanlar! İşte size Rabbinizden bir öğüt, gönüller derdine bir şifa, inananlara bir kılavuz ve bir rahmet geldi. Bu ayetin yorumu ise şöyledir: Rabbinizden bir öğüt, “Şeriat kapısı”dır, gönüller derdine bir şifa, “Tarikat kapısı”dır, inananlara bir kılavuz, “Marifet kapısı”dır, bir rahmet ise,“Hakikat kapısı”dır. Soru 96: Şeriat, tarikat, marifet ve hakikat nedir, bunları açıklar mısınız? a) Tasavvuf dilinde şeriat; bir inancın uygulama biçimidir, yani bir inancın yol ve erkânından haberdar olmaktır. b) Tasavvuf dilinde tarikat; yoldur ve inancın temel gereklerini yerine getirmiş kişinin olgunlaşmaya başlama aşamasıdır. Bu aşamaya gelen kişi, artık yol evladıdır. c) Tasavvuf dilinde marifet; Allah’ın birliğine ve bu birliğin insan tarafından algılanış biçimlerine vakıf olmaktır, yani kemâl mertebesine ulaşmaktır. ç) Tasavvuf dilinde hakikat; bir şeyin hakikatine vakıf olmaktır. Yani, Allah’ın ulihiyyetini anlamak ve tüm gerçekleri kavramak halidir. Bu aşamaya gelmiş kişiye, olgun insan, İnsan-ı Kâmil de denir. Bu makam, manâ âlemidir, yani bu makamda yer ana, gök atadır. Biraz daha açarsak yer, “şuhud âlemine; gök, mana âlemine işarettir. İnsan ise her iki âleme bağlı olarak, bu iki âlem arasında gidip gelmektedir. Buna örnek olarak Kur’an’-da şöyle denmektedir: Semavati vel arda kâneta retkan fe fetaknahüma ve cealna minel mai külle şey’in hay. Anlamı: Gökler ve yer bitişik idi, biz onları ayırdık, her canlı şeyi, sudan yarattık. Soru 97: Şeriat kapısı ve şeriatın on makamı nedir? Şeriat: Hz. Peygamber’in koymuş olduğu dünyanın tertip ve düzeni ile ilgili kurallardır. Hz. Peygamber’imiz, dünyanın tertip ve düzeni dolayısıyla herkes ile ilgili olan şeriatını tüm ümmetine, açık olarak bildirmiş, fakat yüksek kişilere mahsus olan hakikat ilmini, yani Kur’an’ın iç yüzünü, din ve vahdet sırlarını, “gerçeği halka akılları erdiği kadar açıklayınız” anlayışı içerisinde, sadece ashabının en ulularına ve Ehl-i Beyt’ine gizli ve açık olarak bildirmiştir. İşte, dört kapının birincisi olan şeriat kapısı da Hz. Peygamber’in, gerçeği halka, akılları erdiği kadar açıklayın dediği, ilk kapıdır. Ancak bu şeriat kapısı, Alevi İslam inancının şeriatıdır. Dört kapının ilki olan şeriat kapısının on makamı ise, doğru itikat ve amel ile hizmet edip, Cenabı Allah’ın cemalini görmeye çalışmanın sırlarıdır. Bunun için de halka hizmet, Hakk’a hizmet anlayışı içerisinde insanlara hizmet ve izzet ederek Alevi şeriatı ölçüleri içerisinde tamam olmaktır. Şeriat kapısının makamları ise şunlardır: 1- İman etmek: Şu Kur’an ayetinde: “Resul, Rabbinden indirilene inanmıştır; müminler de hepsi: Allah’a, O’nun meleklerine, kitaplarına, resullerine inanmışlardır.” deniyor. Öyle ise her mümin: “Eşhedü en lâ ilâhe illallah ve eşhedü enne Muhammed’en Abduhu ve Resûluhu” diyerek kelime-i şahâdet edecektir. Böylece Allah’ın tek olduğuna ve Hz. Muhammed’in O’nun Abdi ve Resulü olduğuna şahâdet etmiş olacaktır. Meleklerine, kitaplarına, resullerine inandığına şahâdet ederek, iman etmiş olacaktır. 2- İlim yapmak: Bir kimse ilim sahibi olmalı ve böylece önce kendi ailesine ve etrafındaki kimselere fayda sağlamalıdır. Çocuklarını okutup, onları da milletine ve devletine faydalı insan olarak yetiştirmelidir. Pirmiz Hünkâr Hacı Bektaş-i Veli Hazretleri: “ilimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır” demiştir. Kur’an’ın pek çok yerinde, “o aklını kullananlar var ya” denilmektedir. Ancak, akıllı ve ilim sahibi kimseler, aklını kullanabilir. Bir hadiste: “Âlimin bir saatlik ibadeti, cahilin yetmiş yıllık ibadetinden üstündür” deniyor. Gerçek Hakk yolcusu, İlm’el-Yakin, Ayn’el-Yakin ve Hakk’el Yakin ilimlerinden haberdar olmalıdır. 3- İş veya meslek sahibi olmak: İş ve meslek sahibi olup, hem kendine, hem ailesine, hem de etrafındaki kimselere faydalı üretimde bulunmaktır. Kur’an’da, De ki: “İş yapıp değer üretin; yapıp ürettiklerinizi, Allah da resul de müminler de görecektir” deniyor. 4- Helal kazanç sağlamak: Harama el uzatmadan, alnının teriyle çalışıp, ailesinin geçimini sağlamaktır. 5- Nikah kıyıp dünya evine girmek: Evlenip kendi helaliyle çoluk çocuk sahibi olmak ve hiçbir vesile zinaya tevessül etmemektir. 6- Helal kazanç ile sofra sermek: Bu da el emeği ve alın teri ile ailesinin iaşesini sağlayarak, ailesine haram lokma yedirmemektir. 7- Şefkatli olmak: Her an güler yüzlü ve merhametli olmak, insanları sevmek ve ihtiyaç sahiplerine elinden geldiğince yardımda bulunmaktır. 8- Temiz giyip, temiz yemek: Toplum içerisinde her zaman temiz görünümlü olmalıyız, kimseyi kendimizden nefret ettirmemeliyiz. Giysilerimiz, eski olabilir ama, her an yıkanmış ve temiz olmalıdır. Yiyeceklerimize gelince, Cenab-ı Allah’ın vermiş olduğu o nimetlerin helalından ve temizinden yiyip, bedenimizi ve sıhhatimizi korumalıyız. 9- Hoşgörülü olmak: Etrafımızdaki kimselerin bize olan yanlış hareketlerini, anlayış içerisinde karşılamalıyız. Eğer yanlışları varsa, onları incitmeden uyarmalıyız, kimsenin ayıbını yüzüne vurmamalıyız. Tüm yaratılanı, yaratandan ötürü sevmeliyiz. 10- Yaramaz işlerden sakınıp, doğruya yönelmek: Eline, diline ve beline sahip olup, tüm kötü fiillerden uzak durmalıyız. Kendimize yapılmasını istemediğimiz herhangi bir şeyi, başkasına reva görmemeliyiz. Bir kimse ikrar verip Hakk, Muhammed, Ali yoluna girebilmesi için, yukarıda açıklamaya çalıştığım dört kapının birincisi olan Alevi İslam’ın şeriat kapısının makamlarını, tekmil yerine getirmelidir. Bu kapının on makamını tekmil bilen ve uygulayan bir kimse, gerçek şeriat kapısını tamamlamış sayılır ve böylece Hakk-Muhammed-Ali yoluna girmeye hak kazanmıştır. Alevi İslam inancına göre, bu yola girmek isteyen kimse, önce bir rehbere teslim edilir. Rehber, bu yola yeni girip ikrar verecek olan bir talibe, uzun zaman yol ve erkân usullerini, dört kapının ilki olan şeriat kapısının on makamını öğretir ve bu öğrendiklerini, hayata geçirmesini sağlar. Bu on makamın vecibelerini yerine getiren bir talip, Hakk yoluna girmeye hak kazanmış demektir. Rehber, yapılan bir merasimle bu talibi veya talipleri, mürşidin huzuruna getirir. Rehber, “Esselâm’ü aleyküm ey şeriat erenleri!” “Esselâm’ü aleyküm ey tarikat erenleri!” “Esselâm’ü aleyküm ey marifet erenleri!” “Esselâm’ü aleyküm ey hakikat erenleri!” diyerek taliplerle birlikte kapıdan içeri girip mürşidin huzurunda “dâr”a dururlar. Mürşit, her selâm için mukabelede bulunduktan sonra ikrar verecek olan kimselere: Sırası ile şeriatın on makamını ve bu makamları hayata geçirip geçirmediğini sorar. Taliplerin, “eyvallah” demeleri üzerine, hazır bulunan cemaatan sorar. Cemaat da “evet biz kendilerine kefiliz” derler. Bunun üzerine rehber sol başta, talipler onun sağında sağ el göğüs üzerinde, sol el yana sarkıtılmış olarak, mürşidin önünde dâra dururlar. Rehber: “Koç-kuzu kurbanımız var tercümanını okuyarak” taliplerin bu yola girmesi için talepte bulunur. Burada önemli olan şudur. Her talip bulunduğu makamdan, bir üst makama geçmek istediğinde, aynı yol izlenir. Uygulama ve geniş tafsilat, ikrar verme erkânında anlatılmıştır. Soru 98: Tarikat kapısı ve tarikatın on makamı nedir? Tarikat kapısı, bu yolun gerektirdiği işlerde uzun yıllar hizmet ile gönül dileğini ve kalp isteğini bulup yol ehline muradını vermektir. Bu hizmet sonunda marifet makamına erişerek keramet göstermek ve bu suretle de bulunduğu makam ölçüleri içerisinde kâmil olmaktır. Tarikat kapısının makamları ise şunlardır: 1- Bir mürşide talip olup, ikrar vermek: Hakk, Muhammed, Ali yoluna girmek isteyen bir kimse, önce bir mürşide talip olup ikrar verir. Burada tarikat kapısının on makamını tekmil, öğrenir ve fiiliyata geçirir. 2- Musahip kardeş edinerek dört gönlü bir etmek: Hakk-Muhammed-Ali yoluna girip, bu makamın on ilkesini tekmil eden bir kimse, anlaşabileceği bir yol kardeşi bulup, Enfal Süresi, 72, 74 ve 75 ayetleri gereği musahip kardeş edinerek dört gönlü bir eder. Burada önemli olan şudur: İkrar verip dört can bir can haline gelen bu kimseler; her an kendi nefisleriyle mücadele ederek, diğer kardeşlerine zarar vermemek için yol erkân adabından ayrılmazlar. Bu bir nevi oto kontrol sistemidir. Böylece hem zâhirde, hem de bâtında, yani hem sosyal anlamda, hem da mana âleminde huzur bulurlar. 3- Ehl-i Beyt’in yolunda nefsi ile mücadele etmek: Hz. Peygamber’imiz, bir hadisinde: “Men arafe nefsehu fakad arafe Rebbehu”, yani “nefsini bilen Rabbini bilir” buyurmuştur. Hakk ve hakikat yolcusu olan bir kimse de nefsi ile mücadele etmesini bilecektir. Kur’an’da: “Nefsimi ak-pak gösteremem. Çünkü nefis, Rabbimin merhamet ettiği durumlar hariç, tüm gücüyle kötülüğü emreder” buyrulmuştur. Görüldüğü gibi, nefsimiz bizi her an kötülük yapmağa zorlayacaktır. Bu sebeptendir ki, tüm hakikat ehli kimseler, nefis terbiyesine çok önem verirler. Eğer biz nefsimize uyar, onun her istediğini yerine getirmeye kalkarsak, bu onun azmasına, onun azması ise sahibinin kötü fiilleri işlemesine sebep olur. Nefsine hakim olan kimse, Allah yolunda adım adım ilerleyerek, O’nun istediği gibi bir kul olur, aksi ise delâlete düşüp, aşağıların aşağısına iner, yani hayvandan da aşağı bir sıfata bürünür.4- Hakk yolunda olan canlara hizmet vermek: Kendisini Hakk, yoluna adamış kimselerle düşüp kalkmak, bu gibi kimselere hizmet etmek, “Halka hizmet, Hakk’a hizmet” etmektir. Hakk’a ulaşmanın tek yolu, halka hizmettir. 5- İnsanî sevgisini, Hakk aşkına dönüştürüp, “tüm yaratılanı” yaratandan dolayı sevmek: Bu nasıl olacaktır? İnsan, kendi evlâdını sever, bağrına basar, eşini, annesini, babasını sever ve bu sevgiyi her vesile ile gösterir. Bir dede, bir nine torununu sever, bağrına basar. Bir insan, çok istemesine rağmen, her an dili ile ben Allah’ı çok seviyorum demesine rağmen, Allah’ı nasıl sever ve bu sevgisini nasıl gösterir? Bunun tek bir yolu var, o da insanı ve tüm tabiat varlıklarını, evreni, yani tüm yaratılanı, yaratandan ötürü sevmektir. Çünkü O, her nesnede mevcuttur. 6- Kul hakkı yemekten sakınmak: Kur’an’da: “Etkili bir tövbe ile Allah’a yönelirseniz, umulur ki Rabbiniz, çirkinliklerinizi ve günahlarınız örter” buyrulmuştur. Kur’an, hakları ancak sahipleri bağışlayabilir ilkesini esas aldığından, kula olan borcunuzun bağışlamasını, Allah’tan dileyemeyiz. Allah’ın af ve bağışı, kendisi ile kulu arasındaki işlerde geçerlidir. Başka bir deyişle, kul hakkının tek tövbesi, o hakkı sahibine ödemektir. Yine Kur’an’da: “Ey huzura kavuşmuş insan! Dön Rabbine, razı etmiş ve razı edilmiş olarak” buyrulmuştur. Bundan dolayıdır ki, ibadet cemlerimizde, kulu kuldan razı etmek için razılık alınmaktadır. Öyle ise hiçbir zaman, helal kazancımızın dışında kimsenin malına el uzatmayalım, eğer helal edilmemiş ise, bir bardak su bile kul hakkı sayılır, bunu aklımızdan çıkarmayalım. 7- Yaradılış amacındaki istençlere iman edip vefa göstermek: Kur’an’da: “Biz insanı, gerçekten en güzel bir biçimde yarattık” deniyor. Yine Cenab-ı Allah Kur’an’da meleklere: “Onu, amaçlanan düzgünlüğe eriştirip, öz ruhumdan içine üflediğim zaman, önünde hemen secdeye kapanın” buyurmuştur. Bir başka ayette de: “Her canlı, ölümü tadacaktır. Biz bir imtihan olarak sizi şer ile de hayır ile de deniyoruz” deniyor. Görüldüğü gibi Cenab-ı Allah, insanı en mükemmel surette ve içersine kendi öz ruhundan ruh üfleyerek yaratmıştır. Zamanı gelince bu emanetini verdiği gibi yine tertemiz geri istemektedir. Kur’an ayetinde belirtildiğine göre her insan, bu âleme bir imtihan için gelmiştir. İşte insan bu yaratılış, yani bu dünyaya geliş amacının ne olduğunu bilmeli ve bunun bilincinde olup aldığı emaneti; sahibine yine tertemiz götürmenin yollarını aramalıdır. Bir ozanımız, “Men sualimin cevabını verdim de geldim” diyor. İşte, bir talip, ikrar verir ve eline, diline ve beline sahip olur, her yıl görgüden geçip, helallık alırsa, üzerinde kul hakkı bırakmazsa, yarın Hakk’ın huzurunda yüzü ak, gönlü pâk ve yaradılış gayesine göre görevini yapmış sayılır ve “ben sualimin cevabını verdim de geldim” diyebilir. 8- Muhabbete aşina olup, Hakk kelamı dinlemek: Mürşitler ve inanç önderleri sohbetinde bulunup, Hakk kelamı dinlemek, ibadetlerin en büyüğüdür. Bir düşünür, “sen vakit ibadetini, her zaman yerine getirebilirsin, yapamadığın bir ibadeti, fırsat bulduğun zaman yapabilirsin ama, güzel bir sohbeti, orada söylenen Hakk kelamlarını, ancak o an da duyabilirsin, söylenen o güzel sözler, tekrar geri gelmez” diyor. Bu gibi muhabbetlerde insan kemâle erişir, Allah’ın gizli sırları hakkında bilgi sahibi olur. Allah’ın gizli sırlarına vakıf olmak ise kendi özüne dönmektir, yani kendi özünü bilmektir. 9- İrfan âleminde “öz”ünü tanımak, yani kendini bilmek: Bir insan, sık sık kâmiller meclisinde bulunarak Tanrı kelamı dinlemeli, kendine özgü ibadetlerle özünü saflaştırmalıdır. Kendi özünü bilen bir kimse, Hakk’a vasıl olur, zamanı gelince “ben Hakk’ım” diyebilir. İnsanın kendi özünden maksat, Cenab-ı Hakk’ın ana rahminde iken bize kendi öz cevherinden üflediğim dediği “öz “dür, yani ruhtur. 10- Edeb’li olup, eline, diline, beline, eşine ve işine sahip olmak: Bu meziyetlere sahip olmak, yaradılış âlemine zararlı değil, faydalı olmaktır. Bu meziyetlere sahip olabilmek ise, bir mürşide teslim olup, ikrarlı ve musahipli olarak yol erkân sürmekle mümkündür. Bir insanın Hakk-Muhammed-Ali yoluna girip kemâle erebilmesi için önce dört kapıyı tekmil etmesi gereklidir. Dört kapının ikincisi olan tarikat kapısının on makamı ve şartları yukarıda verilmiştir. Bu kapının on makamını tekmil bilen ve uygulayan bir kimse, marifete girmeye hak kazanmıştır.Soru 99: Marifet kapısı ve marifetin on makamı nedir Marifet kapısı: Allah’ı tanıyıp, bu bilinç içersinde teselli bulup rızaya kavuşmaktır. Böylece zâhir ve bâtın ilminden haberdar olan kimseleri hoşnut etmektir. Bu bilinç içerisinde marifet ilminden haberdar olup, hakikat kapısına erişerek velâyet makamında keramete ulaşmaktır. Marifet kapısının makamları ise şunlardır: 1- Ledün İlmi’nden haberdar olmak: Ledün İlmi, Allah’ın sırlarına ait manevi bilgilerdir, yani gayb âlemine ait bilgilerdir. Alevi-Bektaşi ibadetinin yapıldığı cem evleri, birer İlm-i Ledün okuludur. Aleviler-Bektaşiler, tasavvufi bir anlayış içersinde ibadet yaparlar. Bu ibadetler, şekil ibadetinden ziyade tasavvufî bir yorum içerisinde yerine getirilmektedir. Bu gibi yerlerde daha çok Allah’ın uluhiyeti ile ilgili muhabbetler, sohbetler yapılır. İşte bu gibi, muhabbetler ve sohbetler, “İlm-i Ledün” dür. Bu ilimden haberdar olabilmek için de bir mürşide teslim olup, onun sohbetlerine katılmak gerekir. Bunun için de en uygun yer, cem evleridir. Musa Peygamber dahi, bir nebi olmasına rağmen, kendisine “İlm-i Ledün” öğretecek bir mürşit aramış ve Hızır’ı bulmuştur. Bilindiği gibi, Hızır kendisine rehberlik etmiş ve bu ilmi, kendisine öğretmiştir. 2- Bu İlm-i Ledi’ün bilinci içerisinde Allah’a ait sırları öğrenerek, kendi özünü bilmek: İlm-i Ledün, yani Allah’ın gizli sırlarına vakıf olan bir kimse, hem Rabbini, hem de kendi özünü bilir, yani “Men Aref Sırrın”dan haberdar olur. 3- Aldığı bu ilmi, geleceğe aktarmak: İlm-i Ledün sahibi bir kimse, etrafındaki diğer insanları da irşat eder. Bu bilgilerini kitaplar haline getirerek, gelecek nesillere de bir ışık olur. Aynı, Hünkâr’ın, Mevlâna’nın ve Yunus’un yaptığı gibi. 4-İnsanlık âlemine yarayışlı yenilikler yaratarak faydalı olmak: Bir meslek, sahibi olmalı, maddi ve manevi olarak insanlık âlemine yararlı olmalıdır. Halka hizmet, Hakk’a hizmettir. 5- Hakk, Muhammed, Ali yoluna girip, edep ve erkân öğrenmek: İnsan, bir mürşide ve rehbere bağlanıp, yol erkân öğrenmeli ve bu bilinç içersinde yeni nesiller yetiştirmelidir. 6- Engin gönül ile çevresine örnek olmak: İnsan bir mürşide bağlanıp, onun engin bilgisinden irşat olmalı ve aldığı bu engin bilgi ve hoşgörü içersinde başkalarına da örnek olmalıdır. 7- Sabırlı ve kanaatkar olmak: İnsan belli bir olgunluğa erişip, sabırlı ve hoşgörülü olmalıdır. Allah’ın verdiğine kanaat edip, şükretmeli ve Allah’tan gelen her türlü ezaya ve cefaya katlanmasını bilmelidir. Hiçbir zaman, isyankâr olmamalıdır. Etrafındaki olumsuz davranışlara, hoşgörü ile bakıp, insanları incitmeden onları uyararak, doğru yola girmelerine vesile olmalıdır.8- Tüm âlem ile barışık olmak: Tüm yaratılanı, yaratandan ötürü sevmeli, ihtiyaç sahiplerini bulup onların yardımına koşmalı ve hiçbir vesile insanları incitmemelidir. 9- Helal kazancını, Hakk yolunda olanlarla paylaşmak: Göz nuru ve alın teri ile kazandığını, yine Hakk yolunda olan kimselerle paylaşmalı ve kazancını, Cenab-ı Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için harcamalıdır. Yani, kumar, zina gibi zararlı işlerden uzak durmalıdır. 10- Ahde vefa da kusur etmemektir: Allah, Muhammed, Ali yoluna girip ikrar vermeli ve bu yolda verdiği ikrarından dönmemelidir. Mürşidinin ve rehberinin yap dediğini yapmalı, yapma dediğini de yapmamalıdır. Bir insanın Hakk-Muhammed-Ali yoluna girip kemâle erebilmesi için önce dört kapıyı tekmil etmesi gereklidir. Dört kapının üçüncüsü olan marifet kapısının makamları yukarıda verilmiştir. Bu kapının on makamını tekmil bilen ve uygulayan bir kimse, gerçek marifet kapısını tamamlamış hakikate girmeye hak kazanmıştır. Marifet kapısına girip, yaşamını bu inanç ve şartlar içersinde düzene sokan bir kişi, küfrü imana, zorlukları kolaylığa, çirkinlikleri güzelliğe dönüştürebilir ve böylece hakikat ehli olmaya hak kazanır. Soru 100: Hakikat kapısı ve hakikatın on makamı nedir? Hakikat kapısı, hakikat nuru ile insanın kendinden geçerek Hakk ile Hakk olmasıdır. Ve böylece Allah’ın sırrının sırrına ermektir. Hakikat kapısının makamları ise şunlardır: 1- Toprak gibi alçak gönüllü ve türap olmak: İnsan, herkesin bastığı toprak anlamında alçak gönüllü olmalı. Allah’tan gelen her şeyi, gönül hoşluğu ile karşılamalı. Hiçbir zaman teslimiyetten ayrılmamalı. Yine hiçbir vesile kibirli ve benlikçi olmamalı, insanlara yüksekten bakmamalı, malıyla ve bilgisiyle övünmeyerek hoşgörülü olmalıdır. Herkesin ilmine ve bilgisine, saygı duymalıdır. 2- 72 millete bir gözle bakmak: İnsanlar arasında din, dil, ırk ve cinsiyet ayırımı yapmamalı. Her inanç grubunun yaptığına saygı duymalı, hiçbir kimsenin yaptığı ibadeti hor görmemeli ve hoşgörü ile karşılamalıdır. Çünkü Cenab-ı Allah, yapılan ibadetin şekline değil, özüne bakmaktadır. 3- Hakk ve hakikat yolunda tüm imkânları kullanmak: Bir insan, tüm yaşamını dünya varlıklarına göre değil, ahretini de düşünerek hareket etmelidir. Bunun için de insan, yaşamı boyunca hem bu dünyaya göre hem de ölümden sonraki hayata göre hareket etmelidir, makbul olanı da budur. Cenab-ı Allah, Kur’an’ın pek çok yerinde “o aklını kullananlar var ya” demektedir. İşte, aklını kullanan ve onu en iyi şekilde işleten insan, Allah’ın ilmiyle bilgilenen, Allah’ın ahlakıyla ahlâklanan, her zaman Allah’ın iradesini kullanan insandır. Cenab-ı Allah, “Ey huzura kavuşmuş insan! Dön Rabbine, razı etmiş ve razı edilmiş olarak” buyurmuştur. Bunun gerçek anlamı şudur: Biz O’ndan razıyız. O’nun da bizden razı olması için helal kazancımızın kendi ihtiyacımızdan fazlasını Hakk yolunda, ihtiyaç sahipleriyle paylaşarak, Tanrı’nın hoşnutluğunu ve razılığını kazanmaktır. Yaşamlarını bu şekilde sürdürenlere Cenab-ı Allah, Rahim sıfatıyla, ölüm ötesinde özel rahmetler sunacaktır. 4- Tüm yaratılanların itimadını kazanmak: Bunun için tüm yaratılana bir nazarla bakmak, yaratılanı yaratandan ötürü sevmek gerekir. Başta insan olmak üzere tüm yaratılmışı, sevgi ve muhabbetle kucaklamalı ve sevmeliyiz. Ayrıca insanların iyi ve üretici yanlarını bulup, onları o yönde çalışmaya yönlendirmeli ve hiçbir vesile onların kusurlarını görmemeliyiz. 5- Sohbet ile çevresindekileri irşat etmek: Önce kendin öğreneceksin, sonra da etrafındakilere öğreteceksin. Bunun için de önce bir mürşide bağlanıp, mürşitler sohbetlerinde bulunacaksın ki, kemale eresin. Daha sonra da etrafını aydınlatacaksın. Bunun yeri de cem evlerimiz ve dergâhlardır. Çünkü cem evlerimiz, birer “İlmi Ledün” okuludur. Bu gibi yerler, Allah hakkındaki sırların konuşulduğu ve açıklandığı mekanlardır. Bu gibi yerlerde, belirlenmiş şekil ibadetinden ziyade, tasavvufi sohbetlerle; insanların Tanrı hakkındaki bilgileri artırılır. 6- Seyahat edip gönül kazanmak: Çok yaşayan değil, çok gezen bilir derler. Bunun için de çok gezip, her gördüğü çiçekten bal almak gerekir. Mümkün olduğunca çok gezip, değişik simalar tanımak ve dost edinmek, böylece hem insanları bilgilendirmek, hem de ziyaret ettiğin kimselerden feyiz almak gerekir. 7- Tefekkür ve münacat etmek: Bunun için, tefekküre varıp, o yüce yaratanın tüm bilgi ve sırlarını müşahede etmek gerekir. Yani, vermiş olduğu nimetlerinin, bu dünyanın tertip ve düzenini, kısacası tüm sırlarının hikmetlerini düşünerek, O’ yüce yaratanla bütünleşmek gerekir. Yine bu makamda insan, nefsin isteklerinden kurtulup, tefekküre vararak, “Allah’ın Evi” olarak nitelenen gönül evinde tecelli eden gabya ait bilgilerden haberdar olmaya çalışır, bu gibi tecellilere mazhar olur. Bu duruma gelerek gönül gözü açılan bir kimse, gayp âleminin tüm bilgi ve sırlarını; kendi iç dünyasında ilham yoluyla sezebilir. İlham, kişinin özel gayreti ve çalışmaları sonunda kendisinde meydana gelen bazı ilâhi hassasiyetlerdir. İlham, hiçbir aracıya gereksinim duyulmadan, Allah’a ait ilâhi mesajların, muhatabın gönlünde zuhur etmesidir. Muhatap bu ilâhi mesajları, hisseder ve Cenabı Allah’ın kendisine müsaade ettiği ölçüler içerisinde açıklar veya açıklamaz. 8- Hakk ve hakikat yolunda vahdet makamına ulaşmak: Hakikat yolcusunun manevi olgunluğa ulaşabilmesi için Tanrı’ya yapacağı seyrü sülüğü, yani manevi yolculuğu, dört aşamada gerçekleşir: 1. Seyr-i İllallâh (Tanrı’ya yolculuk): Tüm beşeri isteklerden arınarak, Allah’ın iradesine teslim olma. 2. Seyr-i Fillâh (Tanrı’da yolculuk): Tanrısal nitelikleri kazanma, Tanrı’nın iradesine göre hareket etme. 3. Seyr-i Maallâh (Tanrı ile birlikte yolculuk): Bu yolculuk, kesretten vahdete, yani halktan Hakk’a yapılan bir yolculuktur. Buna vahdet-i vücut denir ve bu makam, her şeyin Tanrısal olmasıdır. 4. Seyr-i Anillâh (Tanrı’dan yolculuk): Bu yolculuk ise, vahdetten kesrete, yani Hakk’tan halka yapılan bir yolculuktur. Burada manevi yolcu, Tanrı’dan tekrar halka dönerek, bireylere, yani topluma hizmet edecektir. Daha doğrusu, ruhlar âleminden, beşeriyet âlemine dönerek, halkı irşat edecektir. 9- Vahdet âleminden haber vermek: Tanrı’nın birliğinden, yani ahad (tek) oluşundan haberdar olup, bundan başkalarını da haberdar etmek gerekir. Çünkü Allah, tek bir varlıktır, evrende görünen tüm nesneler, O’nun unsurlarıdır. Nasıl ki, biz bir insana baktığımız zaman onu tek görürüz. Halbuki bu insanın bedeninde elleri, kolları, ayakları, ağzı, burnu, kulakları, kaşları, kirpikleri , saçları vardır. Bedeninin içersinde ise ciğerler, dalak, pankreas, böbrekler ve adını sayamadığımız milyarlarca hücreler ve mikro organizma mevcuttur. Bundan dolayıdır ki Hz. Ali efendimiz, “insan, küçük bir âlem” buyurmuştur. İşte biz, bir insana baktığımız zaman, tüm bu nesnelerin teker teker isimlerini söylemeyiz, bu bir insan deriz. Allah için de O’nun bu âlemde bulunan unsurlarını teker teker söylemeyiz, Sadece “Allah” deriz. Veya: “O, tektir, yani Ahad” tır” deriz. Bunun tasavvuftaki söyleniş şekli “Lâ Mevcuda İllallâh” tır. “O’ndan başka mevcut yoktur” demektir.Kitabımın ön sayfalarında vermiş olduğum bu önemli bilgileri, yeri gelmişken tekrar vermek istiyorum. Çünkü bu açıklamalar, çok önemlidir. Bir kudsi hadiste Cenab-ı Allah: “Küntü Kenzen mahfiyyen feahbebtü en u’refe fe’halaktül halk-â Li u-refe” buyurmuştur. Bu kudsî hadisin açıklaması şudur: “Ben gizli bir hazine idim, yani her türlü suretten soyutlanmış bir varlık idim. Bilineyim istedim de tüm yaratıklarla birleşip kendime muhabbet için halkı ve âlemleri halk ettim” buyurmuştur. Buradaki “halk ettim” sözü, yoktan var etme anlamında olmayıp, Allah’ın kendi zâtını, bir halden bir başka hale dönüştürmesiyle meydana gelme şeklindedir. Hadisin sonundaki: “Li-u-refe” sözü, bilinmektir ve sevgiden beklenen sonuçtur. Yani Allah’ın, hayat, ilim, duyma, görme, söyleme, kudret, irade, meydana getirme, yani yaratma, zuhur, yani görünme ve bunlara benzer sıfatlarıyla birlikte, insana bahşettiği muhabbet ve sevgidir. Özetleyecek olursak, sudur öğretisine göre, Allah, önce kâinatın tüm bilgi ve sırlarını içerisinde saklayan bir çekirdek idi. O, görünmez alandan, görünür alana çıkmayı diledi de çekirdek çatladı, nur halinde bir ışık oldu. Bu ışık, aynı atom gibi bölünerek, zerre zerre sonsuzluğa yayıldı ve bu zerreler, Tanrı’nın öz cevherinden meydana gelen ruhlar oldu. Sonsuzluğa yayılan bu zerreler, kalp gibi çarpan, ışıl ışıl parlayan evreni meydana getirdiler. Bu defa o yüce yaratan, kendi güzelliğine, yüceliğine, sonsuzluğuna ve büyüklüğüne, yani O’nun tüm vasıflarına hayran olsunlar diye, bu ruhlara kendi öz cevherinden emanet olarak sıfatlar vererek, onları farka getirdi. Yani görünmez alandan, görünür alana çıkardı ve böylece insanoğlu ve tüm varlıklar yaratılmış oldu. Dolayısı ile kendisi de farka gelmiş oldu, yani görünmez alandan, görünür alana çıktı. O, yüce yaratan farka gelen bu zerrelere, “elestü bi-rabbiküm?” dedi, yani “ben sizin Rabbiniz değimliyim” dedi. O vakit tüm ruhlar, “evet sen bizim Rabbimizsin, yani yaratıcımızsın” dediler. Böylece Allah’la ruhlar arasında bir “ikrar”, yani sözleşme yapıldı. İşte, kâinatı kaplayan bizler ve görünür görünmez tüm yaratıklar da dahil, hep bu nesnel evrenin ufaltılmış, toz haline getirilmiş zerre atomlarından başka bir şey değiliz, yani aslında biz oyuz. O ise tüm bu nesnelerin yaratıcısı değil, ta kendisidir. Bu hususta şu Kur’an ayetlerine bakabiliriz: Bizim emrimiz, bir anlık bakış gibi, bir tek sözden başka bir şey değildir. Bu ayetteki emir, “Kün!”, yani “Ol!” emridir. Diğer bir ayet ise: Hani Rabbin, âdemoğullarının, bellerinden zürriyetlerini alıp onları, öz benliklerine şahit tutarak sormuştu: “Rabbiniz değil miyim?” Onlar: “Rabbimizsin, buna tanıklık ederiz” demişlerdi. 10- Müşahede ile “vahdet-i vücut” olup, Tanrı’yı yakında görmek: Bir kimse, müşahede yoluyla, önce İlm’el Yakin, Ayn’el Yakin ve Hakk’el Yakin mertebelerine vakıf olur. Bunların gerçekleşmesi için: 1. “Akıl” kesin kanıt kullanarak, yani ilim yoluyla; Tanrı hakkında kesin bilgi sahibi olur ve buna “İlm’el yakin” denir. 2. Açıklama ve bilim yoluyla bilme. Allah sırlarının, Hakk yolcusu tarafından müşahede edilmesi, yani, ilham yoluyla görünmesi, “Ayn’el Yakin”dir. 3. Allah’ın ilmiyle ilimlenip, vasıflarıyla vasıflanıp, O’nun iradesiyle Allah’ı aracısız görmek, “Hakk’el Yakin”dir. Bu sonuncusunun, yani Hakk’el yakin mertebesinin gerçekleşmesi için de en etkili araç, aşk ve cezbedir. Cezbe denen şey ise, insanın şuur ve benliğini yok edip, bir an için Allah’la buluşmasını sağlar, insanı bir an için vuslata kavuşturur, bir an için zerreden bütüne doğru bir akış olur ki, insan bir damla iken deryaya karışır ve bu aşk deryasında yok olur. Bunun kaynağı ise, şekil ibadetlerinden ziyade, sevgi, aşk ve muhabbettir. Bu mertebeye gelen insan, Hakk’el Yakin mertebesine erişerek, kendi özünü bilmiş olur. Bir insanın, bu mertebelere erişebilmesi için, önce Hakk-Muhammed-Ali yoluna girip, ikrar vermeli ve dört kapı-kırk makamın tüm vecibelerini yerine getirmesi gerekir. Dört kapının dördüncüsü olan hakikat kapısının makamları yukarıda verilmiştir. Bu kapının on makamını tekmil bilen ve uygulayan bir kimse, gerçek hakikat kapısını tamamlamıştır. Hakikat makamına ulaşan, yaşamını bu inanç ve şartlar içersinde düzene sokan bir kişi, küfrü imana, zorlukları kolaylığa, çirkinlikleri güzelliğe dönüştürebilir ve böylece hakikat ehli sayılır. Hakikat yolcusu, gerçekte Hakk’a talib olmalıdır. Bunun için de özünü toprak etmelidir. Çünkü toprak, öyle bir nesnedir ki, kendisine ne kadar eziyet edilse, o buna daha bol ürün vererek cevap verir. Üzerine hayvan dışkısı atılsa, o bundan asla gücenmez, aksine daha fazla ürün verir. Bundan dolayıdır ki, hakikat yolcusu bir talip aynı toprak gibi olmalı, küfrü imana çevirmesini bilmelidir. Hakikat yolcusu olan kimse, kendisini toprak edip, “Marifet” tohumunu bu tarlaya ekmeli. O tohumu, fakirlik, alçak gönüllülük suyu ile sulamalı, rıza orağı ile biçmeli, sabır harmanında dövüp, fark düveni ile yumuşatıp, şark yeliyle savurup, hal değirmeninde un edip, erkân eleğiyle eleyip, irade teknesine koyup, iman tuzuyla tuzlayıp, “muhabbet”le yoğurup, aşk ateşiyle yakıp, gönül fırınında pişirip, “Mürebbi”nin önüne gelmelidir. Eğer makbul görülüp kabul edilirse, Şeriat, Tarikat ve Marifet makamlarındaki hizmetinin karşılığını görmüş sayılır. Bu kimsenin Hakk katındaki mertebesi yükselir ve böylece hakikate erişerek, kâmil insan olur. Eğer bir talip, pişmeden, olgunlaşmadan “Mürebbi” önüne gelecek olursa, o pişmemiş ve çiğ bir lokma sayılır. Çiğ lokma da yenmez, insanın midesine zarar verir, lezzeti dahi olmaz. Bundan dolayıdır ki, Hakk, Muhammed, Ali yolunda ve erkânında, çiğ lokma yenmez, çünkü haramdır. Yaşamında bu aşamaya gelen bir kimsenin, yaptığı her işte doğruluk, düzgünlük, söylediği her sözde kemalât görülür. Bu gerçeğin farkına varamayan kimseler ise, hangi milletten olursa olsun, gerçeği görüp fark edemez ve delâlet içersine düşer. Sinan BOZTEPE Alevi İslam Din Hizmetleri Başkanlığı Kaynak: Hakkı SAYGI. “Soru ve Cevaplarla Alevi Bektaş-i İnancı.”

Dort Kapı Kırk Makam

Dort Kapi Kirk Makam… Dört Kapi Kirk Makam seklindeki Kamil (olgun) insan olma ilkelerini Hünkar Haci Bektas Veli’nin tespit ettigine inanilir.Haci Bektas “Kul Tanri’ya kirk makamda erer, ulasir, dost olur.” buyurmuslardir. Bu ilkeler asama asama insani olgunluga ulastirir. Bir baska yoruma göre ise seriat anadan dogmak, tarikat ikrar vermek, marifet nefsini bilmek, hakikat Hakki özünde bulmak yollaridir. Dört Kapı şunlardır: 1.Seriat 2.Tarikat 3.Marifet 4.Hakikat Her kapının on makamı vardır. Seriat kapısının makamları: 1. Iman etmek, 2. Ilim ögrenmek, 3. Ibadet etmek, 4. Haramdan uzaklasmak, 5. Ailesine faydali olmak, 6. Cevreye zarar vermemek, 7. Peygamberin emirlerine uymak, 8. Sefkatli olmak, 9. Temiz olmak ve 10.Yaramaz islerden sakinmak. Tarikat kapisinin makamlari 1. Tövbe etmek, 2. Mürsidin ögütlerine uymak, 3. Temiz giyinmek, 4. Iyilik yolunda savasmak, 5. Hizmet etmeyi sevmek, 6. Haksizliktan korkmak, 7. Ümitsizlige düsmemek, 8. Ibret almak, 9. Nimet dagitmak ve 10.Özünü fakir görmek Marifet kapisinin makamlari 1. Edepli olmak, 2. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak, 3. Perhizkarlik, 4. Sabir ve kanaat, 5. Haya, 6. Cömertlik, 7. Ilim, 8. Hosgörü, 9. Özünü bilmek ve 10.Ariflik. Hakikat kapisinin makamlari 1. Alcakgönüllü olmak, 2. Kimsenin ayibini görmemek, 3. Yapabilecegin hicbir iyiligi esirgememek, 4. Allah’in her yarattigini sevmek, 5. Tüm insanlari bir görmek, 6. Birlige yönelmek ve yöneltmek, 7. Gercegi gizlememek, 8. Manayi bilmek, 9. Tanrisal sirri ögrenmek ve 10.Tanrisal varliga ulasmak Dört kapı kırk makam şeklinde ilkeleşen ve insanı “insanı kamil” (olgun insan) olmaya götüren ilkeleri Hünkâr Hacı Bektaşı Veli tespit etmiştir. Bu ilkeler aşama aşama olup insanı olgunluğa götürür. Ulu Hünkâr Hacı (http://www.alevikonseyi.com/alevi/15/25/35/35.html) Bektaşı Veli bunları şöyle özetlemiştir: “Kul, Tanrıya kırk makamda erer, ulaşır, dost olur. Bu makamların onu Şeriat içinde, onu Tarikat (http://www.alevikonseyi.com/alevi/15/25/35/35.html) içinde, onu Marifet içinde ve onu da Hakikat içindedir.” Sıradan bir insan bu dört kapı ve bu dört kapıya bağlı kırk makamdan geçerek, ruhunu ve benliğini ergin hale getirerek Kamil insan olur. Kamil insan da ilâhi sırra erişendir. ŞERİAT MAKAMLARI: 1. İman etmek 2. İlim öğrenmek 3. İbadet etmek 4. Haramdan uzaklaşmak 5. Ailesine faydalı olmak 6. Çevreye zarar (http://www.alevikonseyi.com/alevi/15/25/35/35.html)vermemek 7. Peygamberin emirlerine uymak 8. Şefkatli olmak 9. Temiz olmak 10. Yaramaz işlerden sakınmak Şeriat kapısını ve Makamlarını şöyle özetleyebiliriz: Kendi öz benliğini kötülükten arıtmayan, gelişmemiş, olgunlaşmamış insanın, din kuralları ve yasalar zoruyla eğitilmesi, kişilere (http://www.alevikonseyi.com/alevi/15/25/35/35.html)ve topluma zarar verecek hareketlerde bulunmasına meydan verilmemesidir. TARİKAT MAKAMLARI: 1. Tövbe etmek 2. Mürşidin öğütlerine uymak 3. Temiz giyinmek 4. İyilik yolunda savaşmak 5. Hizmet etmeyi sevmek 6. Haksızlıktan korkmak 7. Ümitsizliğe (http://www.alevikonseyi.com/alevi/15/25/35/35.html) düşmemek 8. İbret almak 9. Nimet dağıtmak 10. Özünü fakir görmek Tarikat kapısını ve makamlarını şöyle özetleyebiliriz: İnsanın kendi öz iradesiyle hiç bir dış zorlama olmadan her türlü kötülüğü benliğinden kovabilmesi, elinden gelebilecek tüm iyilikleri hiç kimseden esirgememesi aşamasıdır. MARİFET MAKAMLARI: 1. Edepli olmak 2. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak 3. Perhizkârlık 4. Sabır ve kanaat 5. Utanmak 6. Cömertlik 7. İlim (http://www.alevikonseyi.com/alevi/15/25/35/35.html) 8. Hoşgörü 9. Özünü bilmek 10. Ariflik (kendini bilmek) Marifet kapısını ve makamlarını şöyle özetleyebiliriz: Duygu ve ilimde en yüksek düzeye ulaşmak, tanrısal sırlara erişmektir. HAKİKAT MAKAMLARI: 1. Alçak gönüllü olmak 2. Kimsenin ayıbını görmemek 3. Yapabileceği hiç bir iyiliği esirgememek 4. Allahın her yarattığını sevmek 5. Tüm insanları bir görmek 6. Birliğe yönelmek ve yöneltmek 7. Gerçeğ (http://www.alevikonseyi.com/alevi/15/25/35/35.html)i gizlememek 8. Manayı bilmek 9. Tanrısal sırrı öğrenmek 10. Allahın varlığına ulaşmak Hakikat kapısını ve makamlarını şöyle özetleyebiliriz: Hakkı görmek, zaman ve mekân içinde tanrısal demin gücü içinde erimektir. Yunus Emre Divanı’nda7 bu meratib-i erba’a’yı dört kapı olarak zikretmektedir. Dört kapıdan ilki şeriat, diğerleri sırasıyla tarikat, marifet ve hakikat’tir: Dört kapıdur kırk makam yüz altmış menzili var Ana irene açılur vilâyet derecesi (351/13) Şeriat tarikat yoldur varana Hakikat marifet andan içerü (290/8) Evvel kapu şeriat geçse andan tarikat Gönül evi marifet ışk hakikat içinde Şeriat şirin olur işidene hoş gelür Ne kim dilerse kılur ol şeriat içinde Tarikat can yoldaşı can ile olur işi Tarika giren kişi dün-gün ibret içinde Marifet gönül ile dün ü gün zârıyıla Söylesen gelmez dile sırr-ı sıfat içinde (295/5-8) O’na göre hakikat, marifet denizi içinde bir incidir. Ona talip olan bahrî (dalgıç), şeriat gemisine binmedikçe o inciye ulaşamaz: Hakikat bir denizdir şeriat dur gemisi Çoklar gemiden çıkup denize talmadılar (38/2) Şeriat ile hakikatin vasfını eydem sana Şeriat bir gemidir hakikat deryasıdır (29/5) inci, derya, gemi teşbihinden başka şeriatı mumlu bala, tarikatı ise tortusuz yağa benzeterek bu ikisinin karışımından hasıl olan yiyeceği de hakikat olarak görmüştür: Mumlu baldur şerfat tortusuz yağdur tarikat Dost içün balı yağa pes niçün katmayalar (57/5) Görüldüğü gibi tasavvufun ifadesi oldukça güç bu görüşünü müteşabihleri olan gemi, derya, bahrî, bal ve yağ’la mücessem hale getirmiştir. Gerek Yesevî’nin ve gerekse Hacı Bektaş’ın mücerret ifadeleri Yunus’ta gayet müşahhas hale gelmiştir. Haddi zatında birbirinin aynı olan bu fikirlerin tek farkı üslûptur. Yunus Emre şiirlerinde dört kapı, kırk makamı zikretmekle birlikte bunları mufassal ve sistemli bir şekilde işlememiştir. Bu makamları şiirlerine ve beyitlerine serpiştirmiş ve sindirmiştir. Biz Yesevî ve Hacı bektaş’ın Dört Kapı, Kırk Makam’da zikrettikleri tasniflerde bulunan müşterekleri esas alarak yaptığımız tetkikat neticesinde bu makamların Yunus’taki tezahürlerinin şu şekilde olduğuna tesbit ettik: a) Şeriat Makamları: I. İman getirmek (Y/l-M/1): İmanın esaslarından olan Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, kıyamet gününe inanmak şeriatın esaslarındandır. Yunus bu esaslara tam bir iman getirmiştir. Ezelîden dilümde uş Tanrı birdür Hak’dur Resul Bunı böyle bilmez iken bir aceb mekandayım (168/2) Yoğıdı bu barigah varidi ol padişah Ah bu ışk elinden ah derd oldı derman bana (12/4) Dimesün kim müslümanam Çalap emrine fermanam Dutmaz ise Hak sözini fa’ide yok dünden ana (11/3) Tevrat’ıla İncil’i Zebur’da Furkan’ı Bunlardağı beyanı cümle vücudda bulduk (133/6) Yüz yigirmi dört bin hâsı dört yüz kırk dört tabakası Devlet makamında ol gün ulu hanedândayıdum (172/3) İsrafil sûrı ura yir yüzi divşürîle Harâb ola berr ü bahr çarh-ı felek yoyıla Kimse varmaya bunda cümlesi vara anda Ol padişah önünde Hak terazü kurıla Iyan ola cümle iş kurtılmaya yad-biliş Gel fülan İbn-i fülan her bir kula kıgrıla (306/1-3) 2. Namaz (Y/2-M/3) Yünü s’a göre namaz bütün sanatlardan üstün bir sanattır, insan namazını kılmadan işine gitmemelidir: Sanatun yigregi cün namaz imiş hoş pîşe Namaz kılan kişide olmaz yavuz endîşe (341/1) Allah buyruğın dutgıl namazın kılııb gitgil Namazun kılmayınca zinhar varmagıl işe (341/3) 3. Oruç (Y/3-M/3) Benden Öğüt ister isen eydivirem bildügümden Budur Çalab’un buyrığı tutun oruç, kılıun namaz (109/2), 4. Zekat (Y/4-M/3) Yunus, beş parmağın beşini de ağzına götürme, bîrini kes, miskinlere ver, diyor: Nefse uyup biş barmagun bir kezden iletme ağzuna Kes bîrisin vir miskine gerek ola unutmagıl (Timurtaş, 124/7) Ele getürdigini miskinlere harceyle Nice çok yaşarısan sonucu ölüm vardur (51/4) 5. Hac (Y/5-M/3) Yunus, şiirlerinde hacc’ın şeklî tarafıyla ilgili bir bahiste bulunmamakla birlikte hakikat makamında söylediği bazı şiirlerinde insan gönlünü kazanmayı Hicaz’a gitmekle eş tutar: İlm ü amel ne assı bir gönül yıkdınısa Arif gönül yapduğı beraber Hicaz ile (335/12) 6. İlim (Y/7-M/2) Allah ancak vehbî ilimlerle bilinebilir. Bu da “Men arafe nefsehu fekad arefe rabbehu” hadisinin işaret ettiği kendini bilmek’le mümkündür: İlim ilim bilmekdür ilim kendin bilmekdür Sen kendüni bilmezsin ya nice okumakdur Okunıakdan ma’ni ne kişi Hakk’ı bilmekdür Çün okudun bilmezsin ha bir kurı emekdür (91/1,2) 7. Sünnete Riayet (Y/8-M/7) İnsan, Kıyamet gününde herkes “nefsî, nefsı” derken “ümmeti, ümmeti” diyen Hazret-i Muhammed’den utanmalı, onun sünnetine uymalı ve CTnun ahlakıyla ahlâklanmalıdır: Niçün sen nefs-i emmârı bu gafletden uyarmazsın Muhammed şer’i gülini senün yüzine urmazsın (235/1) Utanmazsın Habib’ünden o derdine tâbibünden Ne kim dilersen işlersin meğer Hakdan utanmazsın (235/6) Varlığın yağmaya virdi irdi ma’na-yı Resul Ol kapudan gir içerü yüri var kıl a hâzır 8. Emr-i ma’ruf (Y/9-M/10) 9. Nehy-i münker (Y/lO-M/10) Seri’at, kısaca özetlenmek gerekirse Allah’ın emrettiklerini yapma, yasaklarından kaçma olarak ifade edilebilir. Bu ise emr-i ma’ruf/nehy-i münker dir: Evvel kapu şeriat emrü nehyi bildürür Yuya günahlarunı her bi Kur’an hecesi (351/3) b) Tarikat Makamları; 1. Tevbe (Y/l-M/1) Tarikatte ilk makam bütün günahlardan halisane tevbe’dir. Bu samimi istiğfar ile nefs kal’ası yıkılır: Yunus gel âşıkısan tevbe eyle Nasuha tevbe ucı kutlu oldı (387/9) Toğrulık mancınığı istiğfar taşıyıla Toğrulık vardı atıldı yıkıldı nefs kal’ası (375/5) 2. El Almak (Y/2-M/1) Mürid ne kadar güçlü olursa olsun pirin himmeti olmadan Hakikat’e ulaşamaz. Bunun için mürşidden el almalıdır: Hak ere ben um didi varlığın ere kodı Erenlerim himmeti yirden göğe direkdür (84/5) Yunus bu himmeti erler eteğini tutmakta bulmuştur: İy yaranlar iy kardeşler görün beni n’itdüm ahî Ere irdüm eri buldum er eteğin duldum ahî (399/1) Anladum kendü halümî gÖzledüm toğrı yolumı Dutdum ulular eteğin Hazretle ben yitdüm ahî (399/5) N’itdi bu Yunus n’itdi bir togrı yola gitdi Pîrler eteğin tutdı Allah görelüm neyler (71/13) 3. Havf (Y/3-M/6) 4. Recâ (Y/4-M/7) Mümin havf ile recâ arasında olmalıdır. Yani korku ile ümit arasında olmalıdır. Ancak fena makamında bu halin önemi kalmaz: Dünyaya gelen kişiler yola bile gelmek gerek Ölümüm anubanı dün ü gün ağlamak gerek (137/1) Okursun tasnîf kitab nice bina vü i’râb Havf u recâ sende yok eyle ki Tatar’sın (248/4) Kaçan kim ben beni bildüm yakin bil kim Hakk’ı buldum Korkum anı buluncaydı şimdi korkudan kurtuldum (176/1) Havf u recâ nişe gelür varlık yokluk bıragana İlm ü amel sığmaz anda ne terazu ne hod sırat (17/7) 5. Pire Hizmet (Y/6-M/5) Hak âşıklarının erkanı pire hizmettir: Şeyh-i kâmil hizmetinde fariğ olma iy Yûnus Kulluk itmek pîrine erkânıdur âşıklarun (150/6) 6. Nasihat dinlemek (Sohbet) (Y/8-M/9) Istılah olarak bir mürşidin müritlerine yaptığı konuşmadır ki Hz. Peygamber’in sahabe ile yaptığı sohbetten gelir.Mürşit, o peygamber sohbetini valeyet nuruyla cezbedip velayet kemali ile nakleden kimsedir. Bu sebeble erenlerin sohbeti (nasihati) marifeti artırır: Erenlerün sohbeti arturur marifeti Bî-derdleri sohbetden herdem süresüm gelür (46/5) 7. Tecrid (Y/9-M/4) 8. Tefrîd (Y/10-M/4) Tecrid kalbi mâsivâdan arındırma, tefrid ise Allah’la birlik olma halidir: Aşıklarun ne kim varı tecrid gerekdür arada Her nesneye ol hükm ider yol içinde yolı var (32/4) Niçe bir tecrid ü tefrîd ü mücerred münferid Niçe bir cinni vü ins ya niçe şeytan olam (201/11) c) Marifet Makamları: 1. Fena (Y/l-M/8) Kul bu makamda kendinden ve sıfatlarından fani olarak Hakk’ın sıfatlarıyla baki olur. Yunus fena olmadan vuslatın olamayacağını ifade eder: Yûnus canunı berk it bildüklerini terk it Fena olmayan suret şahına vâsıl olmaz (110/8) Beni sorman bana bende değilem Suretüm boş gezer tondan içerü (290/3) 2. Tahammül (Sabr) (Y/3-M/4) Tahammül nefsin bir takım meşakkatlerine katlanmaktır. Bu belalar ilâhî bir imtihandır. Derviş sülukta bu belalarla uğraşır: Kimden Öğüt istersem sabır gösterür bana Sabrumun perdesini mahabbet odı yakdı (363/3) Miskin Yûnus sabr eylegil bu dünyanın zahmetine Dürlü cefaya katlanur sen Sultan’a iren kişi (372/12) 3. Helal ve Güzeli İsteme (Y/4-M/4) Yunus Emre helalin zıddı olarak haram mevzuunu ele almış, kişinin haramdan elini kesmesini helale yönelmesini istemiştir. O’na göre nefsini haramla toylayanın kıyamette yüzü kara olacaktır: Kesgil haramdan elün kesgil gaybetden dilün Azra’il el’irmedin bu dükkanı dir gider (35/4) Bunda zalimlik eyleyen nefsi haramla toylayan Yüzleri kara kopısar öz canları rahat degül (154/4) 4. Marifet Kılmak (Y/5-M/9) Gerçek arif Hakk’ı bilen Hak’tan haber alan kişidir. Marifet gönül hazinesidir. Bu hazine aşk ile ele geçer. Marifeti söz ile dile getirmek bir kibir alâmetidir. Bunlar marifet yoksuludur. Üçüncüsü marifet can gönül gözin açar Bak ma’ni sarayına Arş’a değin yücesi (351/5) Kişi Hakk’ı bilmek gerek Hak haberin almak gerek Bir sözi söylemek gerek kimse anı bilmez ola (327/7) Olmaz sözi dimezem ben marifet ehline Zira disem inanmaz ağacda bitdi karpuz (106/6) Söylerem ma’rifeti sâlûslanuram katı Miskinliğe dönmeğe gönlümden kibir gitmez (117/3) 5. Dünyayı Terk (Y/7-M/8) Dünya terki, ibadetlerin başıdır. Dünya terki, cihan terki, bildiklerinin terki, vücud terki, iki cihan terki, mal terki, kendini terk gibi adlar verdiği bu makamda söylediği muhtelif şiirlerinde Yunus,dünyayı terk etmiştir: Camım bu tene gireli nazarum yokdur altuna Düşdüm ayaklar altına topraklayın tozar oldum (222/7) Dünyayı elden bırak olmagıl Hak’dan ırak Sermaye kendisi olmış varlıklar yuyanlara (331/4) İbadetler başıdur terk-i dünya Eğer mü’minisen ana inanasın (279/10) 6. Vücud Makamını Bilmek (Y/9-M/10) Vücud birbirine zıt, od, su, toprak ve yel’den ibaret olan “anasır-ı erbaa” nın terkibiyle ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla bu zıt unsurların birbirlerine muhalefetinden nefsin süfli faaliyetleri ortaya çıkar. Dört unsurun her birinin asıllarına gitmesi ile, yani teni terketmesiyle kişi fenâ’ya ulaşır. Fenâ’ya ulaşan kişinin vücudu ise aslî varlığı olan cevher’e (nur) rücu eder. Bu görüş dolayısıyla tasavvufta insan-ı kâmil’in vücudu kesretin tamamını bizatihi kendinde toplayan bir kül’dür. Yûnus bu sırra vakıftır: Ma’nâ bahrine talduk vücûd sırrını bulduk iki cihan ser-te-ser cümle vücûdda bulduk (133/1) Vücııddan gelmeyince kimse Hakk’ı bilmedi Bu vücûddan gösterdi dost bize didârını (397/4) d) Hakikat Makamları: 1. Alçak Gönüllülük (Tevazu) (Y/l-M/1) Tevazu şeytan ameli olan kibr’in zillidir. Şeytan, kibr’inden dolayı Adem’e (a.m.) Secde etmemiş, dolayısıyla cehennemlik olmuştur. Bu sebeble kibir, mutasavvıflarca hiç boş karşılanmaz. Buna mukabil tevazu yüceltilir: Korkarısan sen Tanrımdan gel alçak olgıl kamudan Ol güni ince sıratdan bil kamular geçmek gerek (137/5) İy bana eyü diyen benem kamudan kemter Şöyle mücrimem yolda mücrimler benden server (41/1) 2. Kendini ve Malını Hak Yoluna Sebil Etmek (Y/4-M/3) Hakka vasıl olan kişi dünyevi kayıtlardan kurtulur. Dolayısıyla mal, mülk gibi verilmesi nefse zor gelen şeyler Hak yolunda sebil edilmelidir. Her kim tarîka gire gerek mal terkin ura Yola toğrı can vire bu tarikat içinde Ger toğrı turmazısa mal terkin urmazısa Yola can virmezise tuymaz sohbet içinde (295/16, 17) Kanı buldum niderem ben ayruğı Yağmaya virdüm bugün dükkanımı (389/5) 3. Kimseyi İncitmemek (Y/5-M/4) Tasavvuftaki, gönül-kâbe münasebetiyle insana ve onun gönlüne hususi bir kıymet isnat edilir: Bir kez gönül yıkdumsa bu kılduğın namaz degül Yetmiş iki millet dahi elin yüzin yumaz degül (166/1) Ve hatta bu kişiden kendisine karşı oldukça büyük kötülükler gelmiş olsa bile yine de o kişiye kötülükle mukabele edilmemelidir. Yunus bu hoş görüyü şu şekilde dile getirir: Her kim bizi yerer ise Hak dileğin virsün ana Urmaklıga kasd idenün düşem öpem ayağını Her kim bize taş atarısa güller nisar olsun ana Çırağuma kasd idenün Hak yandursun çırağın (376/4-5) 4_ Seyr-i Sülük Kılmak (Y/7-M/7) Süluktan gaye Allah’a vasıl olmak için ahlâkı güzelleştirmektir. Süluk esnasında bir takım haller yaşanır, makamlardan geçilir. Bu haller Allah ile sâlik arasında bir sırdır. Bu manevî yolculuğu Yunus, Yol iletmek, sülük seyr etmek, kanatlanıp kuş olup uçmak, yolca yürümek, sefer kılmak, Hakk’a yol varmak gibi kavramlarla ifade eder: Levh ü kalem’de yazılan tertîb-i tevhid oluram İlm-i ledün seyr ü sülük güftâr iden gelsün beri (287/3) Kesildi nefs başı öldi fısk ü fesâd işler kaldı Hak’dan bana nazar oldı kanatlanıp uçar oldum (208/5) Ben bende seyr ideriken aceb sırra irdüm ahî Bir siz daha sizde görün dostı bende gördüm ahî (370/1) 5. Sır Saklamak (Y/8-M/8) Sır Allah’ın zatı ile alakalı bir kavramdır. Bu kavramın anlaşılması hal ve zevkle mümkündür. Bu hal ise dile gelmez, ilme kitaba sığmaz: Aşıklarun halini âşık olanlar bilür Işk bir gizlü hazinedür gizlü gerekdür esrar Korkaram söylemeğe şeri’at edebinden Yohsa eydeydüm sana daha ayruksı haber (26/7,8) Yûnus sen bir olgıl gönülde sır olgıl Ki derviş olanlar bu sırdan tuyalar (62/8) 6. Şeriat, Tarikat, Marifet, Hakikat Makamını Bilmek ve Amel Kılmak (Y/9-M/7) Vuslat talebinde bulunan talib, bu dört makamı bilir ve ona göre amel kılarsa dervişlik ona helaldir. Aksi halde bu talep ona haramdır. Ve o kişi de tarikatte cahildir: Sualüm var tapuna iy dervişler ecesi Meşayıh ne buyurur yol haberi nicesi Virgil su’ale cevab tutalum olsun sevâb Şu’le kime gösterür ışk evinün bacası Evvel kapu şeri’at emr a nehyi bildürür Yuya günahlarunı her bir Kur’an hecesi İkincisi tarikat kulluğa bil baglaya Yolı togrı varanı yarlıgaya hocası Üçüncüsi marifet can gönül gözin açar Bak ma’ni sarayına Arş’a değin yücesi Dördüncüsi hakikat ere eksük bakmaya Bayram ola gündüzi Kadir ola gicesi Bu şeriat güç olur tarikat yokuş olur Marifet sarplık durur hakikatdür yücesi Dervişün dört yanında dört ulu kapu gerek Kancaru bakarısa gündüz ola gicesi Ana iren dervişe iki cihan keşf olur Anun sıfatın öger ol hacalar hocası Dört hal içinde derviş gerek siyaset çeke Menzile irmez kalur yol eri yuvacası (351/1-10) Dört kapudur kırk makam yüz altmış menzili var Ana irene açılur vilâyet derecesi (351/13)